Let wel, dit is mijn top 10 verontrustende films, in chronologische volgorde. Zuiver subjectief dus. Zelf heb ik niet zoveel met horrors of bloederige slachtpartijen. Ze zijn mij te voorspelbaar, met te weinig psychologische diepgang. Dus films over zombies en aliens zul je hier niet aantreffen, films van bijvoorbeeld Quentin Tarantino (die ik om andere redenen zeer bewonder) ook niet. Hetzelfde geldt voor de Coen Brothers, mijn persoonlijke filmhelden. Verder heb ik meer films niet gezien dan wel. Er zullen hiaten in mijn opsomming zitten.
Met verontrustend bedoel ik dat de films tijdens en vooral na afloop van het zien voor blijvende angst en onrust zorgen. Bij mij in ieder geval. Angst en onrust door de dreiging die van de film uitgaat en meestal niet wordt opgelost. Waardoor de film nog lang in mijn hoofd ‘is blijven hangen’.
- The Invasion of the Body Snatchers (1956). Regie: Don Siegel.
In Nederland werd deze film destijds uitgebracht onder de titel De onzichtbare vijand valt aan. De film is gebaseerd op het boek The Body Snatchers van Jack Finney.
Buitenaardse wezens proberen middels peulen het mensenras over te nemen. Ze veranderen dat in een nieuw mensensoort zonder emoties en individualiteit. Het enge is dat de hoofdpersoon niemand meer kan vertrouwen, zelfs zijn meest dierbaren niet. Iedereen kan zomaar opeens onecht zijn. Regelrechte paranoia. De film paste in de angst voor het communisme dat in die jaren de Amerikaanse samenleving beheerste. De communistenjacht van McCarthy maakte heel wat slachtoffers in die tijd. Ik heb de film voor het eerst in de jaren zeventig op tv gezien.
De film kreeg verschillende remakes. In 1978 met Donald Sutherland in de hoofdrol, in 2007 met Nicole Kidman en Daniel Craig. Die van 1978 is een tamelijk mislukte kopie (veel te veel drama), die van 2007 heb ik nog niet mogen bewonderen. - The Chase (1966). Regie: Arthur Penn.
De onschuldig veroordeelde wildebras Bubber Reeves (prachtig gespeeld door Robert Redford) ontsnapt uit de gevangenis, waarna het hele dorp in Texas de jacht op hem opent. Ze willen hem lynchen. De enige die Bubber Reeves beschermt is de sheriff (een geweldige rol van Marlon Brando). Hij wil dat er recht gesproken wordt. Maar de massa is hysterisch van woede, zuipt erop los, maakt van de klopjacht één groot feest. Waartoe massahysterie kan leiden als decadentie, onderbuikgevoelens en andere sentimenten de overhand krijgen. Heel eng allemaal. Doet denken aan de bestorming van het Capitool begin 2021. Ook zo’n opgehitste menigte die eigenlijk niet wist wat ze deed.
Ik heb de film halverwege de jaren zeventig in bioscoop Desmet in de Plantage Middenlaan te Amsterdam gezien.
- Deliverance (1972). Regie: John Boorman.
Vier Amerkanen uit de stad willen een kanotocht maken over een lange rivier in de VS. Wat begint als een vrolijke tocht eindigt in een nachtmerrie. De lokale bevolking blijkt dom, lomp en sadistisch te zijn. In de strijd tussen ‘stad en platteland’ die hier op volgt, gaat het er wreed aan toe. Beklemmend, met een continue dreiging van primitieve mensen die niet voor geen enkele rede vatbaar zijn. Met glansrollen van Burt Reynolds, Jon Voight en Ned Beatty.
Ik heb deze film twee keer op tv gezien, voor het eerst begin jaren negentig. De eerste keer was ik geschokt, de tweede keer wat beter voorbereid.
- A Woman Under the Influence (1974). Regie: John Cassavetes.
Een relatief onbekende film over een labiele, psychotische moeder van drie kinderen. Schitterend gespeeld door Gena Rowlands, de vrouw van de regisseur. Tegenwoordig zouden we deze vrouw het etiket borderline opspelden. Ze weet totaal niet hoe ze zich in sociale situaties moet gedragen. Soms onbeholpen, kinderlijk naïef, andere keren onbeschaamd met andere mannen flirtend. Bij elkaar totaal onberekenbaar, ook voor haarzelf. Elk moment vrees je als kijker het ergste. Wat gaat ze nu weer voor stoms doen? Haar lompe echtgenoot (gespeeld door Peter Falk, bekend van de tv-serie Colombo) maakt het er niet beter op. Een ontregelende film, psychologisch perfect uitgediept.
Ik zag de film begin jaren negentig op tv. Schokkend herkenbaar.
- One Flew Over the Cuckoo’s Nest (1975). Regie: Milos Forman.
Een film die iedereen van mijn generatie wel een keer gezien heeft. Een echte cultfilm, alom geprezen. Won maar liefst vijf Oscars.
Het is een maatschappijkritische film over misstanden in psychiatrische inrichtingen. Herrieschopper Randle P. McMurphy (een legendarisch goede rol van Jack Nicholson) komt in botsing met de autoritaire hoofdzuster Ratched (Louise Fletcher). Wie is er eigenlijk gek, de mensen in een inrichting of het personeel? Dit was in de jaren zeventig een levendig thema. De film heeft duidelijk sympathie voor de patiënten. Er zit veel humor in, die uiteindelijk heel wrang is wanneer de afloop bekend is. Het meest indrukwekkend is de metamorfose van de half-Indiaanse doofstomme ‘Chief’ Bromden. Diens bevrijding uit het strakke regime van zuster Ratched blijft je lang na. Alsof je zelf voor even bevrijd bent van een onderdrukkende overheersing.
Ik zag deze film in 1975 in Alkmaar in bioscoop De Harmonie aan de Gedempte Nieuwesloot.
- Picnic at Hanging Rock (1975). Regie: Peter Weir.
Vier Australische studentes maken onder begeleiding van drie docentes een tocht naar een bergketen genaamd Hanging Rock om daar te gaan picknicken. Het verhaal speelt zich af op Valentijnsdag in het jaar 1900. Op onverklaarbare wijze verdwijnen de vier meisjes, samen met een van de docentes. Twee mannen die daar toevallig in de buurt zijn, proberen de vermisten op te sporen. Het komt erop neer dat niemand weet wat er gebeurd is, noch waar de meisjes zijn. Slechts een ervan keert terug, in een shock. Het beklemmende van de film is dat je als kijker een oplossing van het raadsel van de verdwijning verwacht, maar die niet krijgt.
Gebaseerd op het boek met de gelijknamige titel van Joan Lindsay uit 1967. Gezien op tv eind jaren negentig.
- Ordinairy People (1980). Regie: Robert Redford.
Onderwerp is een doodgewoon gezin (vandaar de titel) waarin alles verandert als de oudste zoon tijdens een zeiltocht verdrinkt. De jongste zoon voelt zich schuldig, door zijn moeder niet bemind en loopt met zelfmoordplannen rond. De moeder (schitterend gespeeld door Mary Tyler Moore, de comédienne) verschanst zich achter een façade van koelte en onverschilligheid, de vader (gespeeld door Donald Sutherland) heeft wel oog voor de problemen van zijn zoon. Een psychologisch drama van hoe om te gaan met het verlies van een dierbare. Maakte grote indruk op mij. De film kreeg vier Oscars.
Gezien in bioscoop Rembrandt te Arnhem in 1980.
- The Usual Suspects (1995). Regie: Bryan Singer.
Een spannende film met een uiterst verrassende afloop met een excellerende Kevin Spacey. Een oplichter wordt verhoord door de politie over een bloedbad en brand op een schip in de haven van Los Angeles. Het verhaal dat de oplichter vertelt wordt steeds vager en verwarder, met als rode draad de geheimzinnige, uiterst weldadige crimineel Keyser Söze. Omdat we niet weten wie die Keyser Söze is, en dat ook niet te weten komen, intrigeert juist deze persoon ons als kijker. Wat is waar, wat is niet waar? Met zoals gezegd, een onwaarschijnlijke afloop.
Ik zag deze film eind jaren negentig op tv.
- Eyes Wide Shut (1999). Regie: Stanley Kubrick.
Een intrigerende film over geheime genootschappen, seksuele escapades en onheilspellende intriges. Met in de hoofdrollen Tom Cruise en Nicole Kidman. Het is een duistere film, vol onbegrepen gebeurtenissen. Af en toe lijkt het op een droom, zo onecht komt het over. En toch grijpt het aan, door de erotiek, door de onvoorspelbaarheid van de situaties waarin de hoofdrolspeler (Tom Cruise) terecht komt. Hij snapt er niks van, wij als kijker ook niet. Vervreemdend, complex, psychologisch.
Ik zag de film twee keer op tv, de eerste keer rond 2003.
- The Sixth Sense (1999). Regie: M. Night Shyamalan.
Een bovennatuurlijke film met een verrassende wending op het eind. Doet denken aan The Others, een film uit 2001 met Nicole Kidman in de hoofdrol.
Psycholoog Malcolm Crowe (gespeeld door Bruce Willis) wordt gevraagd de zorg op zich te nemen van een eenzaam en vaak gepest jongetje, Cole Sear. Dit jongetje lijdt aan psychoses en zegt regelmatig: I see dead people. Dit blijkt achteraf de leidraad van de film te zijn. Aangrijpend, psychologisch knap neergezet. Met een einde die jou besluit de film opnieuw te willen zien, nu met de achteraf-kennis die je hebt opgedaan. Want alles is opeens in een ander perspectief geplaatst.
Een veel bekroonde film die je tot denken aanzet. Gezien op tv rond 2002.
Films die ook in aanmerking hadden kunnen komen zijn Novecento uit 1976, The Deer Hunter uit 1978, Blue Velvet uit 1986 van de onvolprezen David Lynch, Misery uit 1990, naar een boek van Stephen King, het overbekende The Silence of the Lambs uit 1991, A River Runs Through It uit 1992 van Robert Redford, The River Wild uit 1994 (vergelijkbaar met de door mij besproken film Deliverance), Atonement uit 2007 met Keira Knightley (een van mijn favoriete actrices) en Into the Wild uit 2007. Indrukwekkende films die sporen bij mij hebben achtergelaten.