In het vroege Christendom bestonden er twee stromingen. De ene baseerde zich voornamelijk op het Oude Testament en zag Jezus als door God gezonden om ons van onze zonden te bevrijden. De mens was in deze visie niet in staat om zelf tot verlossing te komen, dat kon alleen via het geloof. De paus was de vertegenwoordiger van God op aarde, met als instituut de katholieke kerk. Onderwerping aan de paus en dus aan het geloof, was de enige voorwaarde om later in de hemel te komen. Andersdenkenden werden niet getolereerd. Er werd gestreefd naar wereldlijke macht. De vrouw was minder dan de man.
Er was een andere stroming die niets van deze uiterlijke autoriteit moest hebben en de verlossing van de mens in de mens zelf zocht. Een ieder was geestelijk vrij om te denken zoals hij dat wilde. Het enige waarop iemand afgerekend mocht worden, waren zijn daden. Wat je geloofde was niet belangrijk. Andersdenkenden werden in hun waarde gelaten. Er werd gestreefd naar innerlijke zuiverheid. Man en vrouw waren gelijk.

Het spreekt voor zich dat de tweede stroming, die van de geestelijke vrijheid, van het ontplooien van de individualiteit van de mens, een gevaar inhield voor het instituut katholieke kerk. Het knaagde aan de wortels van hun behoefte om macht over de gehele mensheid te hebben. Mensen die "vrij" waren werden al gauw ketters genoemd. Deze moesten vervolgd worden, op de brandstapel gebracht, want zij "vertegenwoordigden niet het ware geloof".
De inquisitie in de 13e eeuw was hier het gevolg van. Een tragische periode in de geschiedenis van de mensheid.

Het boek De katharen, met als ondertitel De overwinning van de vrijheid van Bram Moerland doet uitgebreid verslag van hoe de laatste bevolkingsgroep die deze tweede stroming vertegenwoordigde met wortel en tak werd uitgeroeid. Ze leefden in Zuid-Frankrijk, rond de stad Albi. Verschillende pausen achtereen hebben pogingen gedaan om deze volstrekt vredelievende katharen te bekeren, aan zich te onderwerpen, en uiteindelijk te vermoorden. Maar de katharen genoten zoveel sympathie van de plaatselijke bevolking dat aanvankelijk niemand zich voor dat karretje liet spannen. De macht van de pausen reikte echter ver. Hun tactiek was, angst zaaien. Door marteling, wreedheden die nu door groeperingen als IS gepleegd worden, hoopten ze de katharen eronder te krijgen. Ook dat lukte niet goed. Tenslotte kwam er de inquisitie. Wanneer je trouw zwoer aan de paus én ten minste twee mogelijke katharen wist te verraden, dan ontliep je de brandstapel. Verraad werd zodoende beloond. Tegelijk werden alle bezittingen van de burgers in Zuid-Frankrijk geconfisqueerd. De veroveraars mochten innemen wat ze wilden. Dit vooruitzicht zorgde uiteindelijk voor de legers uit Noord-Frankrijk (kruisridders en huursoldaten) die de katharen tot op de laatste persoon wisten uit te roeien. Om aan te geven hoe barbaars dat er aan toeging, in het jaar 1209 werd de stad Béziers met 20.000 inwoners door het leger van de kerk in één dag volledig vernietigd. Kinderen, vrouwen, ouden van dagen, iedereen moest dood. Ook de Joden en andere bevolkingsgroepen die er leefden.

Dit lezende word je niet vrolijk van. Het kwaad, zeiden de katharen, dat is het instituut kerk (niet de mensen). Dat is de God van het Oude Testament, de God van onderdrukking en van haat. Inderdaad, als je naar de daden van de katholieke kerk kijkt, dan geeft de geschiedenis hen 100 procent gelijk.
Maar, de geschiedenis heeft het verleden ingehaald. De katholieke kerk wordt allang doorzien als een uitermate hypocriet bouwwerk. De individuele vrijheid staat nu voorop bij de modern denkende mens. Elkaar in elkaars waarde laten, de gelijkstelling van man en vrouw, pluriformiteit, voor ons is dat inmiddels een vanzelfsprekend iets. Wijzelf bepalen onze daden, niet een uiterlijke macht. En de kerken, die lopen leeg.

Bram Moerland was docent filosofie aan de School voor Journalistiek in Utrecht. Dit boek over de katharen is een standaardwerk op zijn gebied. Betrokken, historisch helder, nietsontziend en af en toe gruwelijk in de beschrijvingen. Een hoogtepunt over een dieptepunt in de geschiedenis.

Bram Moerland - De katharen, De overwinning van de vrijheid, 2014, uitgeverij AnkhHermesD