Afgelopen zaterdag schreef biochemicus en emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam Martijn Katan over de strijd tegen obesitas die momenteel gevoerd wordt. Obesitas, het gegeven dat mensen te dik zijn, is een typische welvaartsziekte die met name de westerse wereld treft. We eten met z’n allen te veel en te ongezond.
Een graadmeter hiervoor is de BMI, de Body Mass Index. Deze kun je zelf bepalen door je gewicht in kg te delen door je lengte in m in het kwadraat. Bijvoorbeeld, iemand weegt 80 kg en is 1.80 m lang. Zijn BMI is dan 80 / 1,80² = 24,7.
Dat is nog net gezond. Tussen 25 en 30 wordt als overgewicht beschouwd. Boven de 30 geldt als obesitas (= ernstig overgewicht). In Nederland heeft ruim de helft van alle volwassenen last van overgewicht of obesitas. In de VS is dit zelfs twee derde. 

Obesitas veroorzaakt naast fysieke problemen (denk aan een verhoogde kans op hart- en vaatziekten) ook sociale gevolgen. Je telt al gauw minder mee wanneer je te dik bent. Zowel op je werk als in sociale relaties. Dikke mensen lijden hier extreem onder, blijkt uit onderzoek.
Je zou zeggen, pak het probleem obesitas in de westerse wereld bij de kern aan. Wat is de oorzaak? Hoe kunnen we die oorzaak wegnemen?
Ja, zegt vrijwel iedereen. Mensen eten te veel en te ongezond. En bewegen veel te weinig. Dat klopt. Maar tegelijk leven we in een consumptiemaatschappij waarin iedereen via de reclame wordt aangemoedigd meer te willen, meer te gebruiken, vooral van wat we niet echt nodig hebben. Denk aan fastfood zoals bij de McDonalds, frisdranken vol suikers, energiedrankjes, chips en andere tussendoorhapjes, patat bij de snackbar, een veelvoud aan alcoholische dranken, ultrabewerkt fabrieksvoedsel dat de supermarkten steeds meer vult. Overal in de media worden dit soort producten aangeprezen. Je kunt er haast niet omheen.

Deze manier van consumeren zou aangepakt moeten worden. Natuurlijk, dat vraagt een andere manier van leven. Met meer aandacht voor het voedsel dat wordt bereid, meer in overeenstemming met de natuur, meer met de werkelijke behoeften van de mens. Maar nee, dat gaat ten koste van de industrie die hier uitermate rijk aan wordt. Die industrie is alleen maar gericht op nog meer geld verdienen. Die bekommert zich echt niet om het welzijn van de mensen. Sterker nog, met het meest ongezonde voedsel halen ze de hoogste winsten binnen. Neoliberalisme, heet dit. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen keuzes. Daarin moet absolute vrijheid gelden. Het is aan de persoon zelf of hij kiest voor een gezond of een ongezond leven. Maar ondertussen wordt iedereen wel een bepaalde kant opgeduwd, onder invloed van reclame en lobby’s vanuit het bedrijfsleven. De kant van het steeds maar meer consumeren. Met alle uitputting van de natuur als gevolg. Maar, na ons de zondvloed, is de algemene grondgedachte van de westerse mens. Het gemak dient de mens. We leven maar één keer en willen daarvan genieten.

Ik vergelijk bovenstaand probleem wel eens met een dijkdoorbraak. Er is een groot gat in een dijk ontstaan, waardoor het achterliggende land vol water overstroomt. Gewassen gaan eraan, kelders van huizen staan vol water, het hele leven raakt ontregeld. Je kunt nu twee dingen doen. De meest voor de hand liggende is het gat in de dijk te dichten. Dat vraagt kortstondig veel energie en aandacht. Maar het probleem van het overstroomde land is op de lange termijn opgelost.
Wat je ook kunt doen is al het overtollige water op het land op een slimme manier af te laten vloeien. Je graaft nieuwe kanalen, maakt sluizen, zuigt alle kelders leeg, verhoogt de wegen tussen de huizen. Het water zal echter door het gat in de dijk blijven toestromen. Misschien nog wel meer dan tevoren. Wegen worden dan misschien nog meer verhoogd, elk huis krijgt een afzuigmachine toegewezen, er worden nieuwe binnendijken gebouwd, nog meer kanalen aangelegd om al het water efficiënt weg te laten stromen. Met andere woorden, je blijft aan de gang zolang het echte probleem, het gat in de dijk, niet gedicht is. De problemen verleggen zich, steeds verder het binnenland in.

Deze laatste oplossing wat betreft obesitas staat columnist Martijn Katan voor ogen, zoals gezegd beschreven in de NRC van zaterdag 24 oktober. Hij somt eerst op dat het enige waar mensen tot nu toe van afvielen een maagverkleining was. Want, zegt hij: “Minder eten en meer bewegen lukte de meeste mensen niet, diëten werkten niet en veilige en effectieve medicijnen tegen vetzucht waren er niet.”
Maar een maagverkleining is duur, zo’n tienduizend euro per keer. Daarnaast kunnen er nog jarenlange onaangename bijwerkingen optreden. Niet echt prettig dus.
Zijn oplossing: er zijn nieuwe medicijnen gevonden die obesitas doeltreffend te lijf gaan. Deze medicijnen zullen er volgens hem voor zorgen dat “obesitas over tien tot twintig jaar de wereld uit is.” Het zijn imitatiehormonen die ervoor zorgen dat de maag langer vol blijft. Daardoor zullen de mensen minder trek hebben. Gevolg is dat ze binnen de kortste tijd 20 tot 30 kilo afvallen, ten minste zolang ze dit middel blijven gebruiken. Katan besluit dan ook met de opmerking: “Voor obese mensen gaat de wereld veranderen, met grote gevolgen.” Voor de farmaceutische industrie ook, voeg ik daar zelf aan toe. Die gaat hier gillend rijk van worden, om Sywert van Lienden te parafraseren.

Tja, dit is een technologische oplossing voor een sociaal en intermenselijk probleem. Het waarom mensen zich in onze kille materialistische maatschappij steeds meer willen volvreten blijft onaangeroerd. Dat we volledig van de natuur vervreemd zijn geraakt ook, met alle gevolgen van dien. We kunnen gewoon doorgaan met consumeren, de aarde van al zijn grondstoffen beroven, erop los leven. We halen de symptomen (= de uiterlijke kenmerken) weg, zodat we niet naar de oorzaken hoeven te kijken. Het gat in de dijk, dat blijft wagenwijd openstaan.