Empathie wordt in zijn algemeenheid omschreven als het vermogen om je in een ander te verplaatsen, als betreft het jouzelf. Het onderscheidt de mens van het dier. Hoewel volgens onderzoek van primatoloog Frans de Waal apen wel degelijk gevoel voor rechtvaardigheid hebben, is dat nog iets anders dan het koesteren van empathie. Veel mensen stellen empathie gelijk met alledaagse vriendelijkheid, lief en zorgzaam zijn voor anderen. Maar dat komt meer overeen met het begrip sympathie. Met sympathie probeer je niet de emoties of het gezichtspunt van de ander te begrijpen. Empathie grijpt dieper in, gaat verder.
Roman Krznaric, schrijver van Empathie; een revolutionair boek benoemt het aldus:
‘Empathie is de kunst je in je verbeelding te verplaatsen in de gedachten van andere mensen, daardoor hun gevoelens en standpunten te begrijpen en je in je handelen daardoor te laten leiden.’
Empathie is volgens hem niet gelijk te stellen aan de gulden regel: ‘Behandel anderen zoals je zou willen dat ze jou behandelen.’ Nee, want misschien hebben ze wel een andere smaak dan jij! Bij empathie gaat het erom die andere smaak te ontdekken.

Roman Krznaric beschrijft zes gewoonten van de homo empathicus, ofwel de hoog-empathische mens.
1. Het inschakelen van je empathische brein. Het je buiten je eigen geestelijke kaders treden en inzien dat empathie de kern van onze aard en te allen tijde aangewend kan worden.
2. In je verbeelding een sprong maken. Een bewuste poging doen ons in te leven in andere mensen, onder wie onze tegenstrevers of zelfs vijanden. Het gaat erom hun menselijkheid te ontdekken, hun individualiteit, alsmede hun gezichtspunten te onderkennen.
3. Op zoek gaan naar andere manieren van leven en culturen, deze te onderzoeken, rechtstreeks te ondergaan, om vervolgens sociale samenwerking na te streven.
4. De gesprekskunst beoefenen. Dat wil zeggen, radicaal naar ‘vreemden’ luisteren en ons emotionele masker afzetten.
5. Op reis gaan in je leunstoel. We kunnen ons verplaatsen in anderen met behulp van kunst, literatuur, films andere sociale netwerken.
6. Het ontketenen van een revolutie. Zoek de buitenwereld op, genereer empathie om sociale veranderingen te bewerkstelligen, met zelfs een uitbreiding tot de natuur (denk aan zorgen over de opwarming van de aarde, de te grote hoeveelheid stikstof in de natuur, de ontdierlijking in de bio-industrie etc.).

Belangrijk in het ontwikkelen van empathie is om te transformeren van introspectie naar ‘uitrospectie’, aldus Krznaric. De twintigste eeuw was een tijd van introspectie, met een zelfhulpindustrie en therapiecultuur, gericht op je eigen gevoelens, ervaringen en verlangens. Deze individualistische cultuur heeft de westerse mens echter niet gelukkiger gemaakt. Integendeel, bewijst het leven vol hectiek en stress die ons zo kenmerkt. Nee, we zouden uit onszelf moeten stappen om de levens en perspectieven van andere mensen te onderzoeken. En de cruciale vaardigheid voor deze uitrospectie is empathie.

De hoofdstukken 1 t/m 6 in het boek volgen precies de richtlijnen van de hierboven beschreven zes gewoontes van de hoog-empathische mens. Met veel voorbeelden uit de recente geschiedenis, persoonlijke ervaringen en voorvallen, en een haast naïef optimistische kijk op de mogelijkheden van de mens neemt de schrijver je als lezer door het boek heen. Super enthousiast doet hij dat, en inderdaad heel empathisch.

Enige trefwoorden: maak de ander menselijk. Heel toepasbaar in onze tijd van rechts populisme waarbij de ander (de asielzoeker, de buitenlander, de gekleurde medemens) tot als zondebok wordt gemaakt om de eigen frustraties op af te wentelen.  
Vier barrières die het ontwikkelen van empathie tegengaan: vooringenomenheid, gezag, afstand en ontkenning. Ook direct herkenbaar in onze verdeelde maatschappij.
Ontdek wat je deelt… en wat je niet deelt.
Ga niet uit van de gulden regel: ‘Behandel de ander zoals jijzelf behandeld wilt worden.’ Nee, vorm dit om tot: ‘Behandel anderen zoals zij willen dat jij hen behandelt.’ Dat is pas empathie. Niet van jezelf uitgaan, maar van de ander.
Empathiseer met de vijand. Makkelijker gezegd dan gedaan natuurlijk. Deze boodschap klinkt ook door in het manicheïsme (omarm het kwaad), een esoterisch beleefd christendom dat korte tijd populair was in de vierde eeuw na Christus (maar al snel door de kerk de kop ingedrukt), en later opbloeide onder de Katharen in de twaalfde en dertiende eeuw (door diezelfde kerk op gewelddadige wijze uitgeroeid).
De evolutieleer van Darwin, met zijn struggle for life en survival of the fittest, beschrijft maar zeer ten dele hoe de mens zich heeft ontwikkeld. Juist het empathische vermogen van de mens heeft bijgedragen aan zijn succes in de wereld. Het is in wezen onze drijvende kracht. Dat komt in de evolutieleer nauwelijks aan bod, ondanks dat Darwin zelf daar wel oog voor had.

Krznaric beschrijft drie voorwaartse sprongen in de ontwikkeling van empathie onder de mensheid. Ten eerste was er rond de 17^e eeuw de Verlichting, een periode van een toename van beschaving. Tot dan toe was het de gewoonte van regimes om tegenstanders te folteren, vaak tot de dood erop volgde. Ook het houden van slaven werd als volstrekt natuurlijk beschouwd. Dit alles veranderde. Met had meer oog voor de rechten van de mens, ongeacht afkomst of cultuur.
Het begin van de 20^e eeuw kenmerkte zich tot het opkomen voor de rechten van de vrouw, het afschaffen van kinderarbeid, het voorzichtige ontstaan van democratieën.
En als laatste, de nieuwste empathiegolf aan het begin van deze eeuw, nog heel recent dus. De schrijver ziet overal baanbrekende initiatieven ontstaan om de verschillen tussen mensen te overbruggen. Zelf is hij ook actief om via clubs en lezingen het begrip empathie onder de mensen verder uit te dragen. Zoals gezegd, de schrijver is hier zeer optimistisch over. Al onderkent hij wel dat er grote dieptepunten qua empathie zijn geweest, zoals de holocaust, het probeersel IS, en andere menselijke verschrikkingen. Het ontwikkelt zich in golven, soms negatief, maar overwegend de goede kant opgaand.

Empathie; een revolutionair boek – Roman Krznaric, uitgeverij Ten Have, 2014