Schaken 960 is een variant op het gewone schaken. Het spel is in 1996 bedacht door Bobby Fischer en wordt daarom ook wel Fischer random schaken genoemd. In 2008 is het door de wereldschaakbond FIDE als officiële variant op het schaakspel geaccepteerd en in 2019 is er het eerste kampioenschap gespeeld, gewonnen door de Amerikaans-Filippijnse schaakgrootmeester Wesley So (in de finale versloeg hij regerend wereldkampioen gewoon schaken Magnus Carlsen met maar liefst 13,5 - 2,5). Het grote verschil is de opstelling van de stukken: behalve de pionnen zijn de stukken willekeurig op hun lijn geplaatst met twee beperkingen: de twee lopers staan op velden met verschillende kleur en de koning staat altijd tussen de torens. Hierbij zijn in totaal 960 verschillende beginstellingen mogelijk. Vandaar de naam schaken 960.
Het leuke van dit spel is dat je louter op je eigen inzichten bent aangewezen. Je hebt hier niets aan openingstheorie, want die is er niet. Zo voorkom je dat je bij een bepaalde tegenstander (zoals mij wel is overkomen tijdens mijn actieve schaken) het Morragambiet (Cees Hoogendoorn!) tot ongeveer de 16e zet uit je hoofd moest kennen, wilde je enige kans maken het slagveld te overleven. Hoewel ik zelf tijdens mijn schaakcarrière ook soms de vruchten plukte van een grondige voorbereiding, gespecialiseerd als ik was in het Stauntongambiet en de Scheveninger variant van het Siciliaans (dat bijna niemand kent). Sommige schaakclubs spelen al met schaken 960. Volgens mij heeft dit de toekomst, zeker in het onderwijs om hiermee wiskundige inzichten en logisch denken te vergroten. Het zou op elke middelbare school gestimuleerd moeten worden, ook voor de niet-bèta leerlingen. Hieronder worden de verschillen tussen schaken 960 en het gewone schaken behandeld (startpositie en rokeren).
De startpositie van een spel wordt willekeurig (random) bepaald volgens de regels dat:
· De witte en zwarte stukken staan precies recht tegenover elkaar. · De pionnen staan op hun gewone plek (rij 2 en rij 7) · De koning staat ergens tussen de 2 torens. · De lopers staan op velden met verschillende kleur.
Er zijn precies 960 verschillende geldige startposities, vandaar ook de naam schaken 960. · De startposities worden op Jijbent.nl willekeurig bepaald volgens de zogenaamde Bodlaendfer-methode, waarbij er een gelijke kans is op elk van de 960 startposities. · Hieronder staat een willekeurige startpositie.
Net als bij het gewone schaken mag elke speler bij schaken 960 één keer rokeren per spel, waarbij in één zet zowel de koning als een toren beweegt. Omdat bij schaken 960 de startposities van de koning en de torens verschillen zijn er een aantal aanvullende regels. Na een rokade zijn de posities van de koning en de toren precies hetzelfde als bij het gewone schaken. Dus bij rokade aan de a-kant (0-0-0 of lange rokade) komt de koning op de c-lijn en de toren op de d-lijn en bij rokade aan de h-kant (0-0 of korte rokade) komt de koning op de g-lijn en de toren op de f-lijn. Zie de figuren hieronder.
Posities koning en torens vòòr de rokade.
Zwart heeft aan de a-kant (0-0-0) gerokeerd, wit aan de h-kant (0-0).
Er is echter een aantal regels voor rokeren. De eerste twee zijn dezelfde als bij het gewone schaken. De derde is een uitbreiding van de standaard schaakregel dat de posities tussen koning en toren leeg moeten zijn.
Niet bewogen: De koning en de toren betrokken in de rokade mogen niet hebben bewogen eerder in het spel (inclusief rokade).
Niet aangevallen: Geen enkel veld tussen de startpositie van de koning en de eindpositie (inclusief die start en eindposities) mogen aangevallen worden door een stuk van de tegenstander.
Niet gehinderd: Alle velden vanaf de startpositie tot en met de eindpositie van de koning en alle velden vanaf de startpositie tot en met de eindpositie van de rokerende toren moeten leeg zijn behalve de betrokken stukken (de koning en de rokerende toren).
Als er een rokade mogelijk is, verschijnen er knoppen boven het schaakveld op Jijbent.nl: "Rokeren 0-0-0" of "Rokeren 0-0". Als je op Jijbent.nl dus een rokade wilt uitvoeren, moet je op één van deze knoppen klikken. Het werkt dus niet zoals bij het gewone schaken waarbij je de koning twee velden kunt opschuiven. Ga er maar eens mee aan de slag. Eindelijk word je aangewezen op je eigen inzichten en ben je niet afhankelijk van de kennis en urenlange studies van je tegenstander. Hoewel je je ook in dit soort denken kunt oefenen. Scholen, ga ermee aan de slag, al is het maar om de leerlingen even van hun stressvolle social media te 'verlossen'.
