Sebastian Barry behoort tot een van mijn favoriete schrijvers. Zijn stijl van schrijven, vol metaforen, de herkenbare menselijke tragiek, het duiken in een ongelukkig verleden, subtiel en zonder al te veel uitleg, de ruimte die hij aan de lezer overlaat, ja zoiets zal het zijn.

De verre voortijd, zijn voorlopig laatste boek uit 2023, voldoet aan al deze kwalificaties. Hoofdpersoon is oud-rechercheur Tom Kettle, net negen maanden met pensioen (een zwangerschap lang, wordt een paar keer benadrukt), die zich heeft teruggetrokken in een appartement aan de Ierse kust, alwaar hij zijn voorbije leven overdenkt. Althans, probeert te overdenken, want het is één grote warboel in zijn hoofd. Heden en verleden lopen dwars door elkaar heen, evenals herinnering en werkelijkheid.

Het verhaal speelt zich af in de jaren tachtig van de vorige eeuw, zoals gezegd in Ierland. Tom Kettle heeft als jongeling in het leger gezeten, in Maleisië meegedaan aan de bloedige jacht op opstandelingen, en daarbij vele mensen gedood. Toch kan hij een goedaardig iemand genoemd worden, vol liefde voor zijn latere vrouw June en kinderen Winnie en Joe. Maar het lot is hem niet gunstig gezind. Als wees opgegroeid tussen sadistische priesters en wegkijkende nonnen, kost het hem moeite een plek in de maatschappij te veroveren. Haast bij toeval valt hem de baan van rechercheur in de schoot. Hij sticht een gezin met zijn grote liefde June en maakt er het beste van. Echter, zijn hemelse vrouw op wie hij smoorverliefd is en altijd zal blijven, juist ook in zijn herinnering, draagt een al even ellendig verleden als Tom met zich mee. Het wordt haar uiteindelijk te veel. Zo verliest hij zijn vrouw en daarna ook zijn geliefde kinderen. Winnie kan het verlies van haar moeder niet dragen en Joe komt op even tragische manier om het leven. Hoeveel leed en verdriet kan een mens dragen? Eén keer wordt er gerefereerd aan Job en Jona in de walvis. Het lijkt het thema van het boek te zijn. Kun je te midden van zoveel onrecht en ellende nog voortleven? Wat zijn dan je motieven?

Het boek is een zoektocht naar hoe het gekomen is dat Tom Kettle zich zo heeft teruggetrokken uit het openbare leven. Dat wordt pas op het einde duidelijk. Sebastian Barry werkt hier heel effectief naar toe. In brokkelige zinnen, vol metaforen en bespiegelingen, af en toe ook regelrechte hallucinaties, komen we als lezer heel langzaam achter de zich ontvouwende tragiek. Met steeds de herinneringen aan zijn lieve vrouw June en de zorg die hij heeft besteed aan zijn kinderen Winnie en Joe. Zo liefdevol als Tom Kettle was en nog steeds is, zo ontglipt hem de wereld om hem heen. Hij vergeet dingen, haalt herinneringen door elkaar, ziet dingen die er niet zijn. Hij probeert helderheid te krijgen over wat hem is overkomen. Het bezoek van twee oud-collega’s aan zijn verlaten appartement brengt dit proces in feite op gang. Er is een oude zaak van een priester die vermoord is waar Tom Kettle, blijkt achteraf, zijdelings bij betrokken is geweest. Dat vormt de kapstok waar zijn herinneringen aan opgehangen zullen worden. Pas in de laatste hoofdstukken wordt het voor hem, en dus ook voor de lezer, duidelijk wat er precies is gebeurd, zowel met zijn vrouw als zijn twee kinderen.

Het is een uitermate triest en beklemmend verhaal, waarin je tegelijk een grote sympathie gaat opvatten voor de hoofdpersoon die er ondanks alle ellende alles aan doet om liefdevol en zorgzaam naar zijn omgeving te (blijven) zijn. Daarin spelen zijn buren, een cellist en een alleenstaande vrouw die haar kind wil beschermen tegen haar ex-partner een veelbetekenende bijrol, illustratief voor zijn goedmoedigheid.
Het verhaal, de eenzaamheid van de hoofdpersoon, het onverdiende lot dat hem is toebedeeld, ja dat gaat flink onder je huid zitten. Maar je moet er wel tegen kunnen, zoveel ellende, zoveel onrecht in een enkel mensenleven. Met als achtergrond die ziekmakende wereld van schijnheilige maar tot op het bot verdorven priesters en nonnen, die Ierland in een duister verleden zoveel verborgen leed heeft veroorzaakt. Zoals op de achterflap vermeld staat: “De verre voortijd is een roman over een van de zwartste bladzijdes uit de Ierse geschiedenis, geschreven door een meesterverteller op de toppen van zijn kunnen.” Waarvan akte.