De Litouwse schrijfster Kristina Sabaliauskaite heeft een omvangrijk boekwerk, bestaande uit twee delen, geschreven over de vrouw van tsaar Peter de Grote (1672-1725), genaamd Catharina I (1684-1727). Niet te verwarren met Catharina de Grote, die leefde van 1729 tot 1796 en tsarina van Rusland was van 1762 tot 1796.
Het verhaal van haar leven wordt verteld vanuit de ik-persoon door Catharina zelf, vanaf haar sterfbed. In flashbacks wordt er tot in details verslag gedaan van haar tumultueus leven.

  
                                 Peters keizerin, deel I en deel II

Geboren als Marta Skowronska, een straatarme Litouwse boerendochter, werd ze als wees opgevoed in een streng domineesgezin, de familie Glück. Ze was daar niet gelukkig. Op 18-jarige leeftijd werd ze uitgehuwelijkt aan een Zweedse soldaat, Johan Cruse. Deze verdween door de oorlog al na acht dagen, waarna ze in handen kwam van een veldmaarschalk, Boris Sjeremetev, een vreselijk lompe man. Tussendoor was ze door een bende Russische soldaten verkracht. Niet veel later werd ze verkocht als seksslavin aan Aleksander Mensjikov, een invloedrijke Rus met wie ze een krachtige liefdesrelatie onderhield. Door deze Mensjikov kwam ze bij het Russische Hof terecht. Daar werd ze al spoedig ontdekt door tsaar Peter de Grote. Mensjikov diende haar direct af te staan aan deze alleenheerser, die gewend was te krijgen wat hij hebben wilde. Er was direct een klik tussen de twee. Voor Marta, wier naam werd veranderd in Catharina, was dit een kwestie van overleven. Ze deed alles om Peter de Grote tevreden te stellen. Ze wist dat, wanneer ze zijn vertrouwen kwijt was, het met haar leven gedaan zou zijn. Peter de Grote was gek op haar, vooral op haar schoonheid en weinig onderdanige houding. Ze voerden veel en langdurige gesprekken. Hij nam haar serieus. Uiteindelijk trouwde ze met hem en kreeg twaalf kinderen, van wie er slechts twee volwassen zouden worden.
Opvallend is dat Catharina niet kon lezen en schrijven. De brieven die ze aan Pieter (zo wordt Peter de Grote steeds genoemd), als die voor de zoveelste keer in de buitengebieden op oorlogspad was, schreef, werden door haar gedicteerd en door een hulp opgeschreven. Na de dood van Peter de Grote werd ze tsarina, zelfs keizer van Rusland. Hoewel Aleksander Mensjikov feitelijk het rijk toen regeerde.

Tot zo in het kort het verhaal van deze Catharina I. Maar wat een boeiende en gedetailleerde geschiedenis. Enerzijds historisch verantwoord, met vele namen die je in de geschiedenisboeken tegen kunt komen, anderzijds fictief waar het de gevoelens en gedachten van Catharina betreft. Het beeld dat je in dit boekwerk van tezamen 700 bladzijden tegemoet treedt is van de intense ongelijkheid tussen man en vrouw, de lompe en brute houding van de mannelijke machthebbers, de wreedheid waarmee tegenstanders gemarteld werden, de talloze slachtingen onder de gewone burgers wanneer er vijandelijke steden veroverd waren. En vooral, de bijna dagelijkse dronkenschap van Peter de Grote en zijn omgeving. Wat werd er veel gezopen toen.
Daarnaast heeft hij Rusland sterk richting de westerse beschaving op willen schuiven. In die zin was hij zeer vooruitstrevend. Bekend is natuurlijk hoe hij incognito Zaandam en Amsterdam bezocht, daar een half jaar in de scheepsbouw werkte, alleen maar om te weten te komen hoe hij zijn opgedane kennis naar Rusland over kon brengen. Hij was ook zeer geïnteresseerd in de wetenschap zoals die zich in Holland en Engeland ontwikkelde. Ook wilde hij de bevolking meer beschaving bijbrengen. Hij stelde strenge regels op dat er niet meer in het openbaar gespuugd mocht worden, bracht de kerk onder in het Russisch-orthodox geloof, en maakte de kalender gelijk aan die van het westen. En heel belangrijk, hij stichtte samen met Aleksander Mesjikov een nieuwe stad aan de monding van de rivier de Neva, oostelijk van de Finse Golf. Sint-Petersburg ging deze stad heten. Peter de Grote maakte dit meteen tot hoofdstad van Rusland. Nu nog altijd is het een van de belangrijkste steden van Rusland, met ruim 5 miljoen inwoners.
Maar tegelijk sleepte hij zijn legers de ene na de andere oorlog in. Zijn veroveringsdrift was niet te stillen. Ook niet naar vrouwen toe, want hij versleet de ene maîtresse na de ander. Catharina had dit maar goed te vinden, hoeveel pijn het haar ook deed. Ook hoe Peter de Grote omging met zijn tegenstanders. Zo doodde hij zelf zijn 15-jarige zoon, nadat deze zich tegen hem gekeerd had. Na eerst talloze martelingen te hebben ondergaan. Bij anderen liet hij in het openbaar hun hoofd afhakken. Hij schepte er genoegen in sommige van deze hoofden in een glazen pot met alcohol te bewaren. Andere hoofden werden op een staak gespietst, op een plein tentoongesteld, zodat iedereen kon zien wat hem of haar te wachten stond wanneer men zich tegen de wil van de tsaar verzette. Een regelrechte wreedaard was deze man*. Wel machtig en krachtig, met een lengte van ruim twee meter een letterlijk indrukwekkend personage. En Catharina zich maar schikken naar zijn grillen. Om te overleven, zoals iedereen in haar omgeving alleen maar bezig is met overleven. Angst en repressie, daar was de macht van Peter de Grote op gebaseerd. Om deprimerend van te worden.

Maar wat een prachtige geschiedenis. Van binnenuit beschreven vanuit een vrouwspersoon. Het doet je weer geheel anders kijken naar de Russische volksaard van toen. Wat een barbaren, wat een bloederige grofheid. En altijd maar zuipen. In de ochtend al een wodka, want dat zou goed helpen tegen allerlei fysieke ongemakken. Het was normaal om wekenlang laveloos te zijn van de alcohol. Er waren bizarre feesten, vooral tijdens carnaval, waarbij vernedering van lager geplaatsten de grootste lol opleverde. Ook Catharina doet af en toe mee aan deze drinkgelagen. Ze moet wel. Zelfs als ze voor de zoveelste keer in verwachting is drinkt ze tot ze er haast bewusteloos bij neervalt. De twee boeken scheppen een treffend en vooral levend beeld van deze belangrijke periode uit de Russische geschiedenis, nu ruim 300 jaar geleden.

Opvallend in dit opzicht is, bedenk ik me, dat er in Zaandam nog altijd een standbeeld van Peter de Grote staat. Niemand die daar aanstoot aan neemt. Terwijl standbeelden van Jan Pieterszoon Coen en anderen zeehelden regelmatig beklad worden vanwege hun vermeend foute verleden. Of zelfs uit het straatbeeld moeten verdwijnen. Nou, ten opzichte van Peter de Grote zijn onze zeehelden van vroeger de meest lieve en tolerante burgers die je je kunt indenken. Tijd voor een nieuwe beeldenstorm?


*Als voorbeeld: toen zijn voormalige maîtresse Mary Hamilton in ongenade was gevallen en op een plein onthoofd zou worden, stapte hij op haar toe en kuste haar vurig op haar voorhoofd en daarna op haar lippen. Toen de beul zijn werk gedaan had, pakte hij het afgehakte hoofd op en kuste het, terwijl het bloed naar beneden stroomde, nogmaals op de lippen. Vervolgens gaf hij het toekijkende volk een anatomische les over waar de slodarm zat etc. Ook Mary's hoofd zou daarna in een pot met alcohol bewaard worden.