Ruim twee weken geleden werd het me tijdens een gesprek, dat steeds meer een discussie werd, door een collega voor de voeten geworpen:
“Ja, jij als witte man.”
Ik schrok. Dit was de eerste keer van mijn leven dat ik op deze manier geafficheerd werd. Het gesprek was ook direct beëindigd. Wat viel hier tegenin te brengen? Niets.
Later vroeg ik me af wat me zo getroffen had in deze opmerking. Geplaatst door een blanke vrouw nota bene. Natuurlijk, het in een hokje gestopt worden maakte mij onvrij. Maar er stak meer achter. Alsof ik me schuldig moet voelen door bepaalde privileges die ik bij geboorte zou hebben meegekregen. De witte man ook als uitbuiter van een hele gemeenschap. Slavernijverleden, carrière kunnen maken terwijl vrouwen voor kinderen moeten zorgen, andere vormen van onderdrukking. Het werd even in één keer op mijn bordje geschoven.

De Amerikaanse filosofe Susan Neiman heeft in haar boek Links ≠ woke licht geworpen op radicaal linkse ideeën die onder de paraplu ‘woke’ vallen. De opmerking van mijn collega van de witte man past hierin. Volgens Susan Neiman is woke niet links. Wat wel links is, kenmerkt zich door drie uitgangspunten:
“Je gelooft in universalisme (de gedachte dat er waarden en normen zijn die voor ieder mens gelden), maakt onderscheid tussen recht en macht en houdt vooruitgang voor mogelijk.”
Deze drie punten worden juist door woke onderuit gehaald. Vooruitgang zou niets anders zijn dan een geniepige voortzetting van machtsuitoefening. Alles wordt bedacht om de Europese macht te bevorderen in een steeds minder witte wereld. In plaats van het universele van de menselijke waardigheid maakt woke gebruik van ‘tribalisme’. Je behoort tot mijn stam of niet. Je bent een vrouw, van een bepaalde kleur, hebt een bepaald geloof. Wanneer je anders bent, hoor je er niet bij. Kun je ook niet meevoelen met de ander. Tribalisme schept afstand. Denk hierbij aan Marieke Lucas Rijneveld die niet in staat werd geacht een gedicht van de gekleurde Amanda Gorman te vertalen, alleen om het feit dat zij blank is en niet in de gevoelswereld van een gekleurd iemand kan duiken.

Susan Neiman moet hier niets van hebben. Ik sluit me daar bij aan. Ze wijst op de invloed van de Franse filosoof Michel Foucault met zijn postkoloniale theorie. Het universalisme komt bij hem in de verdachtenbank te staan. Het hokjesdenken viert momenteel hoogtij in het westerse denken. Veel historische personen zijn fout, racistisch, onderdrukkend geweest. Ze worden van hun voetstuk gehaald zonder hun positieve kwaliteiten te zien.
Daarnaast is er de populariteit van de evolutionaire psychologie, voortvloeiend uit de evolutieleer van Darwin. We handelen allemaal uit stambelang, het is de strijd om ons eigen voortbestaan. Dat ontaardt bij politiek rechts in nationalisme, bij politiek links in tribalisme.

Het gaat Susan Neiman om de rol van het slachtoffer. Deze kan niet genoeg aandacht en erkenning krijgen. De afgelopen jaren is er echter iets misgegaan met de positie van het slachtoffer. Het woke denken geeft het slachtofferschap een bepaalde status. Deze status wordt gebruikt om anderen de les te lezen. Terwijl het erom gaat het slachtofferschap te boven te komen. Dat is een bron van trots en zelfstandigheid. Anderen worden in hun waarde gelaten. Men heeft genoeg aan de eigen heling.
Vroeger vergaten we de slachtoffers, tegenwoordig lopen we het risico de helden te vergeten.

Susan Neiman; Links ≠ woke; Lemniscaat; 153 blz.; € 9,99